DZIEJE CHWAŁOWIC

Fragment Historii parafii wiejskich Archiprezbiteratu Żory na Górnym Śląsku Alfonsa Nowacka z roku 1912, s. 120-123

 

Dzieje średniowieczne

 

Chwałowice, położone około cztery kilometry na południe od Rybnika, składają się z właściwej wsi, Koziej Góry, Brzezin i młynów Köhla i Oslisloka. Wieś jest założona bez planu. Domy stoją daleko od siebie. Drogi, za wyjątkiem szosy powiatowej są złe i wąskie. Kozigóra leży na północ od wsi w kierunku Rybnika. Nazwa (Kozia Góra) przypomina o tym, że tu dawniej pasiono kozy, gdyż obszar ten z powodu jego jałowości nie był uprawiany. Dzisiaj okolica ta dzięki pilności mieszkańców została przekształcona w dosyć urodzajny pas ziemi. Brzeziny leżą na południe od głównej miejscowości. Nazwa nawiązuje do lasu brzozowego, który istniał tu w dawnych czasach. Młyny Köhla i Oslisloka mają nazwę od właścicieli. Nazwa Chwałowice (1228 Falevich) jest według Drzazdzynskiego patronimikiem, który należy wywodzić od nazw słowiańskich chval, chvala, po polsku chwała, pochwała, sława. Miejscowość istniała już około 1200 roku. Część ziemi w Chwałowicach należała najprawdopodobniej już przed 1211 r., tj. rokiem śmierci księżnej Ludmiły, do ufundowanego przez nią klasztoru panien w Rybniku. W dokumencie z 1228 r., w którym syn Ludmiły Kazimierz poświadcza przeniesienie klasztoru z Rybnika do Czarnowąsów, zauważa się, że Rybnik został zamieniony na Czarnowąsy, z wyjątkiem szynków i kaplicy z jej udziałem ziemi w Falevich (exceptis tabernis et capella cum sorte sua w faleuich, gue pro suis usibus detinuerunt). Ten Falevich to, jak zakłada już Idzikowski, nasze Chwałowice. W zredagowanym około 1305 r. rejestrze ujazdowskim wrocławskiej księgi fundacyjnejjest mowa o tym, że Chwałowice płaciły biskupowi dziesięcinę według zwyczaju polskiego wartości 1½ marki. W wystawionym 29 grudnia 1308 r. dokumencie księcia raciborskiego miejscowość nosi nazwę „Qvalowicz”. Sołectwo chwałowickie leżało tam, gdzie teraz znajduje się posiadłość Jana Missalli, obejmowało niecałe 135 mórg i zachowało swoją nazwę do dzisiejszego dnia. Około 1400 r. dominium i wieś Chwałowice należały do książąt raciborskich. Pod koniec marca 1417 r. książę Jan II przekazał folwark Chwałowice Beneszowi z Pudlova.

 

Czasy od XVI do XVIII wieku

 

W XVI lub XVII wieku sołtys naszej miejscowości jest określany jako „wolny”, który posiada 2 włóki i 2½ morgi ziemi i jest zobowiązany tylko do jednej furmanki po sól lub wino na pański stół. Płacił od łąki 24 gr. srebrne i guldena za stróżę. W 1652 roku występuje jako właściciel lub dzierżawca Chwałowic Stanisław von Ostachowsky. Był on w posiadaniu należącego od 1537 r. do proboszczów z Rybnika stawu rybnego w Chwałowicach. Później proboszczowie rybniccy otrzymali za niego mniejszy, nie tak wydajny staw. Jeszcze przed 1682 r. Chwałowice przypadły państwu rybnickiemu. W 1698 r. Karol Ferdynand von Kalkreuth „z Chwałowic” jest wymieniany jako członek bractwa jankowickiego. Może miał on w dzierżawie folwark w Chwałowicach. W 1788 r. hrabia von Wengerski sprzedał całe państwo rybnickie fiskusowi.

W 1791 roku było w Chwałowicach 10 siedloków pańszczyźnianych, tyle samo zagrodników pańszczyźnianych i chałupnik, razem 21 gospodarzy.

 

Wiek XIX do roku 1910

 

Liczba mieszkańców wynosiła około 1845 r.: 257 (wśród nich 21 ewangelików), w 1858 r.: 344. Do dzisiaj (kwiecień 1910 r.) podniosła się do 1300. Około 1865 r. mieszkańcy utrzymywali się jedynie z niezbyt znacznej uprawy ziemi oraz z pracy dniówkowej, do której sposobności dostarczało tylko o pół mili oddalone miasto Rybnik z jego znacznym zapotrzebowaniem na pracowników rolnych, jak również zimą z pracy w lesie królewskim. Dzisiaj znajdująca się na miejscu kopalnia księcia Gwidona von Henkel- Donnersmarcka ofiarowuje wystarczająco sposobność do pracy i zarobku. Kopalnia Donnersmarcka otwarta 2 września 1903 r. jest pod kierownictwem inspektora górniczego Kurta Welta. Obecnie posiada dwa równoległe szyby. Liczne zdatne do wydobycia pokłady węgla leżą jeden nad drugim. Najwyżej położony pokład będący obecnie w wydobyciu leży na głębokości 400 metrów. Praca wszystkich urządzeń na powierzchni i pod ziemią jak i również dostawa i odstawa do odległego prawie o 2 kilometry dworca kolejowego w Niedobczycach odbywa się przy wykorzystaniu elektryczności. Mocy dostarcza duża centrala elektryczna. Przy tym urządzeniu zastosowano najnowsze wypróbowane wynalazki. Tak np. zasilanie kotłów następuje już nie dzięki sile ludzkiej, lecz za pomocą urządzeń mechanicznych . W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku gmina wybudowała w miejscowości kaplicę mariacką. W granicach Chwałowic przy drodze od szkoły w Chwałowicach do jankowickiego kościoła znajduje się w zalesionej wokół kotlinie 20 morgowy staw Ośliźlok, nazwany chyba po dawniejszym właścicielu. W bezpośredniej bliskości stał dawniej drewniany młyn wodny, który jednak od 20 lat jest wypalony.

 

Kiedy koło 1850 r. rząd rozparcelował folwark, powstał szereg mniejszych gospodarstw chałupniczych. Resztówkę, o obszarze 123 mórg nabył ekonom Jarosław von Czarnetzki. W 1893 r. nabył ją Henryk Wilke za 24 000 marek. Sprzedał ją jednak w 1900 r. za 80 000 marek na cele przemysłowe. Na terenie resztówki stoi jeszcze ten budynek, którego budowę zlecił w 1848 r. fiskus celem przyjęcia wielu sierot z tutejszej okolicy, które po tyfusie głodowym 1847 roku zostały bezradne i opuszczone. Urząd radcy ds. sierot sprawował nauczyciel Pelka. Drugi, znajdujący się obok budynek z szeregiem okien łukowych, służył sierotom jako kaplica domowa. Nadzór nad sierocińcami w Rybniku i Ćwiklicach pełnił radca rządowy i szkolny Polomski. W Chwałowicach mieszkał przez kilka lat u swojego teścia von Czarnetzkiego autor książek dla młodzieży Franz Hoffmann.

 

Tłumaczył Mieczysław Kula z Boguszowic.
Tekst dostępny w Opolskiej Bibliotece Cyfrowej